رسانه قطبنما: بر اساس جدیدترین گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC)، که در روزهای پایانی خرداد ۱۴۰۱ منتشر شد، سهم بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی، با رشدی ۴۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ میلادی و با رقمی حدود ۲۰۲ هزار میلیارد تومان یعنی معادل ۴۸.۱ میلیارد دلار آمریکا، رشد بسیار خوبی داشته است.
این گزارش که سالانه منتشر می‌شود، آمارهای کلیدی اقتصادی گردشگری ایران و جهان را با توجه به منابعی مانند داده‌های ملی ایران، سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) و موسسه Oxford Economics مورد بررسی قرار می‌دهد. در این گزارش، آمار سفر و گردشگری در سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ میلادی مورد مقایسه قرار گرفته است؛ یعنی یک سال پیش از پاندمی کرونا و سال‌های اول و دوم پاندمی جهانی.
در شهریورماه ۱۴۰۱ نیز، این نهاد بین‌المللی، گزارشی تکمیلی از وضعیت اثرات اقتصادی گردشگری در جهان منتشر کرد که طبق آن، ایران در میان ۲۰ کشور نخست از نظر سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی (GDP) قرار گرفته است؛ جایگاهی که در این گزارش به چرایی اشتباه بودن آن اشاره خواهیم کرد.
طبق بررسی‌های «رسانه قطبنما»، ارقامی که در این گزارش درباره آمارهای ایران به آن‌ها اشاره شده، بر اساس نرخ تبدیل ارز دولتی، با دلار ۴۲۰۰ تومانی برآورد شده است و این موضوع، دلیل اصلی برخی تناقضات آماری درباره گردشگری ایران در این گزارش است.
نگاهی کلی به آمارهای گردشگری جهان و ایران، نشان‌دهنده کاهش سهم صنعت سفر در اقتصاد و اشتغال‌زایی در سال ۲۰۲۰ میلادی است؛ درحالی که در سال ۲۰۲۱ میلادی و همزمان با بازگشایی مرزها و از سرگیری تدریجی سفرها، گردشگری روند رو به بهبود خود را آغاز کرده است.
وضعیت اقتصادی سفر و گردشگری در جهان
طبق گزارش WTTC، در سال ۲۰۲۱ میلادی سهم سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان، ۲۱.۷ درصد نسبت به سال ۲۰۲۰ میلادی رشد داشته و ۲۸۹ میلیون شغل (با رشد ۶.۷ درصدی) در این صنعت ایجاد شده است.
این در حالی است که در سال ۲۰۲۰ میلادی، سهم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی جهان، کاهشی ۵۰.۴ درصدی داشته و از رقم ۹۶۳۰ میلیارد دلار آمریکا در سال ۲۰۱۹ میلادی، به ۴۷۷۵ میلیارد دلار آمریکا رسیده بود.
سهم گردشگری ایران در GDP
بر اساس گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، در سال ۲۰۱۹ میلادی یعنی قبل از بحران کرونا، سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی ایران ۵.۸ درصد بوده است؛ یعنی ۲۶۲ هزار و ۳۷۰ میلیارد و ۷۳۰ میلیون تومان و معادل ۶۲.۵ میلیارد دلار آمریکا.
این در حالی است که در سال ۲۰۲۰، یعنی همزمان با محدودیت‌های شدید سفرها، این سهم به ۳.۱ درصد کاهش یافت (با ۴۵ درصد کاهش نسبت به سال قبل) و عدد، ۱۴۴ هزار و ۳۳۹ میلیارد و ۳۳۰ میلیون تومان، معادل ۳۴.۴ میلیارد دلار آمریکا را ثبت کرد.
با اینهمه گویا، سال ۲۰۲۱ میلادی برای گردشگری ایران نیز آغاز بهبود بوده است. بر این اساس، سهم بخش گردشگری از کل اقتصاد در این سال، با رشدی ۴۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ میلادی، به ۴.۱ درصد و ۲۰۲ هزار و ۳۸ میلیارد و ۴۱۰ میلیون تومان (۴۸.۱ میلیارد دلار آمریکا) رسید.
نکته‌ای که باید در بررسی آمارهای گزارش WTTC مورد توجه قرار گیرد این است که نرخ تبدیل دلار به تومان، ۴۲۰۰ تومان درنظر گرفته شده و بر این اساس، به نظر می‌رسد آمارهای ریالی (به تومان) بیشتر از معادل دلاری آن قابل اتکا باشد.
با اینهمه و بر همین مبنا، گزارش اثرات اقتصادی گردشگری جهان در سال ۲۰۲۲ میلادی که توسط شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) منتشر شده، ایران را در میان ۲۰ کشور برتر از لحاظ سهم کلی گردشگری در تولید ناخالص داخلی (GDP) در سال ۲۰۲۱ میلادی قرار داده است؛ رقمی که البته، همانطور که اشاره شد بر اساس نرخ تبدیل ارز دولتی، با دلار ۴۲۰۰ تومانی برآورد شده. به باور کارشناسان، اگر نرخ تبدیل ریال به دلار به درستی در این گزارش بین‌المللی محاسبه شده بود، ایران نمی‌توانست در میان ۲۰ کشوری قرار بگیرد که گردشگری سهم عمده‌ای در کل اقتصاد آن‌ها دارد.
در جدول زیر، لیست ۲۰ کشور برتر از لحاظ سهم کلی گردشگری در تولید ناخالص داخلی (GDP) در سال ۲۰۲۱ میلادی آمده است.
وضعیت اشتغال در گردشگری ایران
اما صنعت سفر و گردشگری در سه سال گذشته، چه سهمی در وضعیت اشتغال‌زایی کشور داشته و کرونا چگونه بر آن تاثیر گذاشته است؟
گزارش WTTC نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۹ میلادی یعنی قبل از همه‌گیری کرونا، ۱.۸۲ میلیون شغل در صنعت گردشگری ایران وجود داشته است؛ یعنی ۷.۲٪ از کل مشاغل.
اما همه‌گیری کرونا به شدت به مشاغل صنعت گردشگری آسیب وارد کرد و به همین خاطر، میزان رشد اشتغال در صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۰ میلادی، منفی ۳۳.۹ درصد گزارش شده است. بر این اساس، تعداد مشاغل گردشگری به ۱.۲۰ میلیون رسید که معادل ۴.۸٪ از کل مشاغل ایران بود.
با این وجود، با ترمیم صنایع و رفع محدودیت‌های کرونایی، اوضاع مشاغل گردشگری در سال ۲۰۲۱ میلادی در مقایسه با سال ۲۰۲۰ میلادی رو به بهبود رفت و سهم گردشگری در اشتغال‌زایی ایران با رشد ۷.۶ درصدی، به ۱.۲۹ میلیون رسید؛ برابر با ۵.۱ درصد از کل مشاغل.
با این همه به‌نظر می‌رسد با وجود آنکه در سال ۲۰۲۱، رفته‌رفته شاهد لغو محدودیت‌های کرونایی بودیم، ایران نتوانسته است آن طور که انتظار می‌رفت میزان اشتغال‌زایی در صنعت گردشگری را بهبود دهد.
کاهش درآمد ایران از گردشگری
گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، میزان هزینه‌ای را که گردشگران بین‌المللی ایران، یعنی توریست‌های ورودی به کشور، و همچنین گردشگران داخلی انجام داده‌اند نیز بررسی کرده؛ هزینه‌هایی که درآمد ایران از گردشگری را تشکیل می‌دهند.
طبق این گزارش، هزینه‌کرد گردشگران بین‌المللی در سال ۲۰۲۱ میلادی نسبت به سال ۲۰۱۹ میلادی، افت چشمگیری داشته و از ۴۳ هزار و ۳۶۶ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان در سال ۲۰۱۹ میلادی به ۱۰ هزار و ۴۷۱ میلیارد تومان رسیده است. همچنین درآمدهای گردشگری ایران از گردشگران بین‌المللی در سال ۲۰۱۹ میلادی ۹.۴ درصد از کل صادرات ایران را تشکیل می‌داد؛ اما این سهم در سال ۲۰۲۱ به ۲.۶ درصد رسید.
با این وجود، هزینه‌کرد گردشگران بین‌المللی ایران در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۲۰ میلادی رشدی ۳۱.۳ درصدی را تجربه کرده است؛ چرا که این عدد در سال ۲۰۲۰، رقمی معادل ۷هزار و ۹۷۲ میلیارد و ۸۱۰ میلیون تومان (۱.۹ میلیارد دلار آمریکا) بود.
در همین حال، درآمدهای ایران از گردشگران داخلی بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ میلادی بسیار بیشتر از گردشگران خارجی بوده است.
گردشگران داخلی در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۵۵ هزار و ۶۵۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان برای سفرهای خود هزینه کرده بودند؛ رقمی که در سال ۲۰۲۰ میلادی با کاهشی در حدود ۴۰ درصد به ۹۳هزار و ۸۹۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان رسید.
با اینهمه، گویا سال ۲۰۲۱ میلادی بخش عمده‌ای از کاهش درآمدهای ایران از گردشگری داخلی جبران شده و با رشد حدود ۴۹ درصدی نسبت به سال قبل از آن، به ۱۳۹ هزار و ۷۷۲میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان رسیده است.
علاوه بر این، طبق گزارش WTTC و با همان نرخ تبدیل ریال به دلار (۴۲۰۰ تومان)، ایران توانسته در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱ میلادی به ترتیب، شانزدهمین و هفدهمین کشور از نظر درآمد حاصل از گردشگری داخلی در جهان باشد؛ جایگاهی کاذب که به گواه فعالان گردشگری نمی‌تواند واقعی باشد.
در دو جدول زیر، لیست ۲۰ کشور برتر از لحاظ درآمد حاصل از گردشگری داخلی در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱ میلادی آمده است.
سفرهای داخلی، پرچمدار صنعت گردشگری ایران
طبق روندهای جهانی، درآمد حاصل از سفرهای داخلی کشورها همیشه بیش از سفرهای بین‌المللی یا ورودی آن‌ها بوده است (با نسبت ۷۰ به ۳۰)؛ موضوعی که باعث می‌شود نهادهای مسئول در گردشگری، بیش از آنکه بر جذب گردشگر ورودی تمرکز کنند، به فکر فراهم کردن زیرساخت برای گردشگران داخلی باشند.
گزارش WTTC نیز نسبت سفرهای داخلی و سفرهای بین‌المللی ایران را بررسی کرده است و براساس آن، درحالی که در سال ۲۰۱۹ میلادی سفرهای داخلی کشور، ۷۸ درصد از سفرها را تشکیل می‌دادند، سفرهای ورودی سهمی معادل ۲۲ درصد داشته‌اند.
در سال ۲۰۲۱ اما، سرانه سفرهای داخلی ایران با رشدی چشم‌گیر، به ۹۳ درصد رسید، اما سهم سفرهای بین‌المللی یا ورودی تنها ۷ درصد بود.
آمار WTTC نشان می‌دهد، گردشگری داخلی اهمیت بسیاری برای توسعه گردشگری و درآمدزایی از این طریق دارد، اما کارشناسان معتقدند که سرمایه‌گذاری کافی در این بخش انجام نمی‌شود و نهادهای تصمیم‌ساز گردشگری باید بیش از پیش بر گردشگری داخلی تمرکز داشته باشند.
مقایسه نسبت سفرهای تفریحی و تجاری ایران
طبق گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، میزان سفرهای تفریحی ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۹۵ درصد و سفرهای تجاری تنها ۵ درصد بوده است. البته که در سال ۲۰۲۱ میلادی نیز سرانه سفرهای تفریحی به‌طور چشمگیری نسبت به سفرهای تجاری بیشتر بوده است؛ به‌طوری که در سال ۲۰۲۱ سرانه سفرهای تفریحی ۹۹ درصد و میزان درآمد ایران در این بخش ۳۵.۳ میلیارد دلار آمریکا بوده است. اما سرانه سفرهای تجاری تنها ۱ درصد و میزان درآمد ایران از سفرهای تجاری تنها ۰.۵ میلیارد دلار آمریکا بوده است.
مهم‌ترین مهمانان گردشگری ایران
اما کدام کشورها بیشترین سهم را در گردشگری ورودی و خروجی ایران دارند؟ یا به عبارت دیگر، کدام کشورها بیشترین تعداد گردشگر را به ایران می‌فرستند؟
گزارش WTTC به این سوال نیز پاسخ داده است. طبق این گزارش، مهم‌ترین بازار سفرهای ورودی برای ایران چه در سال قبل از شیوع کرونا و چه در سال ۲۰۲۱ میلادی، کشور عراق بوده است. مسافران عراقی در سال ۲۰۱۹ میلادی ۴۴ درصد و در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۳۴ درصد از گردشگران ورودی ایران را تشکیل داده‌اند.
در سال ۲۰۱۹ میلادی، آذربایجان با ۱۵ درصد، ترکیه با ۹ درصد، پاکستان با ۵ درصد و ارمنستان با ۲ درصد، دیگر مبادی برتر گردشگری ورودی ایران را شکل می‌دادند.
این نسبت‌ها اما، در سال ۲۰۲۱ میلادی کمی تغییر کرد. بر این اساس، بعد از عراق، ترکیه با ۱۵ درصد دومین کشور گردشگرفرست به ایران لقب گرفت و پس از آن، پاکستان با ۱۰ درصد، آذربایجان با ۹ درصد و کویت با ۲ درصد دیگر کشورهای مهم گردشگرفرست به ایران بودند.
۵ مقصد اول گردشگران ایرانی
طبق گزارش WTTC، ترکیه همچنان محبوب‌ترین مقصد مسافران ایرانی است. ۵۲ درصد از گردشگران خروجی ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی به این کشور سفر کرده‌اند و عراق، امارات متحده عربی، ارمنستان و سوریه مقاصد بعدی ایرانی‌ها در سال قبل از کرونا بوده‌اند.
در سال ۲۰۲۱ نیز، همین مقاصد با کمی جابجایی، در جایگاه مهم‌ترین مقاصد سفرهای خارجی ایرانی‌ها قرار گرفته‌اند؛ به این صورت که سهم ترکیه از سبد سفرهای خارجی ایرانی‌ها تا ۷۱ درصد رشد داشته و عراق، امارات، سوریه و ارمنستان در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
در اینفوگرافیک زیر جزئیات بیشتری از گزارش WTTC از گردشگری ایران آمده است:
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
