رسانه قطبنما: در هفدهمین نشست کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، ۴ میراث ناملموس ایران به‌صورت پرونده‌های چندملیتی با دیگر کشورها، به ثبت جهانی رسید. بر این اساس، «شب یلدا/چله» به‌طور مشترک بین ایران و افغانستان، «مهارت ساختن و نواختن عود» به‌طور مشترک به نام ایران و سوریه، «سوزن‌دوزی ترکمن یا ترکمن‌دوزی» به‌طور مشترک به نام ایران و ترکمنستان و «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» به نام ایران، افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به عنوان تازه‌ترین میراث ناملموس جهانی ایران، به فهرست یونسکو اضافه شدند. به این ترتیب، شمار میراث ناملموس ایران در فهرست یونسکو به عدد ۲۱ رسید.
به‌گزارش ایسنا، علاوه‌بر این پرونده‌ها، ۲ پرونده دیگر از ایران نیز در اجلاس جاری یونسکو درمراکش، در نوبت بررسی قرار دارد. این پرونده‌ها عبارتند از:
- هنر ساختن و نواختن رباب؛ مشترک با تاجیکستان و ازبکستان
- جشن مهرگان؛ مشترک با تاجیکستان
میراث جهانی شب یلدا (چله)
ایران پرونده یلدا/ چله را از سال ۱۳۹۳ در یونسکو به اشتراک گذاشته بود تا به‌عنوان میراث ناملموس چندملیتی ثبت شود، اما تا حدود ۶ سال بعد از آن، هیچ کشوری مشارکت در این پرونده را نپذیرفت. ایران سرانجام این پرونده را به‌طور مشترک با افعانستان به یونسکو ارائه کرد. پیش از این، آیین شب یلدا ۲۹ آذرماه ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده بود.
در پرونده یلدا، این عنصر چنین تعریف شده است: «یلدا، سال‌جشن کهنی است که در آن فزونی روشنایی خورشید، نور و حرارت زندگی مورد توجه برگزارکنندگانش قرار می‌گیرد. انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی برابر با یکم دی‌ماه در تقویم ایرانی است و این تاریخ، مصادف با آغاز روند بلندتر شدن روزها در این منطقه است.
در آخرین شب پاییز خانواده‌ها در منزل بزرگ‌تر فامیل دورهم بر سر سفره شب یلدا جمع می‌شوند و یلدا را جشن می‌گیرند. در برگزاری یلدا، کودکان به‌عنوان مجریان آینده و زنان، محور زندگی و خانواده و بسترساز، گردهم آمدن اقوام و دوستان مطرح هستند. بزرگ‌ترهای فامیل به‌عنوان حاملان فعلی و ناقلان این جشن آیینی شناخته می‌شوند.
در جریان برگزاری بخش‌های مختلف یلدا، ارزش‌هایی چون هویت فرهنگی، توجه به طبیعت و گاهشماری سنتی، ارج نهادن به جایگاه مهم زنان و کودکان در خانواده، آشتی، دوستی، مهمان‌نوازی و آشنایی با محترم شمردن بیان‌های گوناگون فرهنگی مورد توجه قرار می‌گیرند و به نسل آینده منتقل می‌شوند.
یلدا به سبب شاخصه‌های اقلیم زیستی مردمان این سرزمین و ارتباط آن با طبیعت و کیهان، از روزگار کهن تا به امروز استمرار داشته است و متناسب با گذر زمان، تغییراتی ظاهری در نحوه برگزاری آن دیده می‌شود؛ اما ساختار و ماهیت آن تغییری نکرده است و همچنان، اقوام گوناگون این سرزمین‌ها «یلدا» را برگزار می‌کنند.»
در جریان ثبت جهانی یلدا در یونسکو، نمایندگان برخی کشورها از جمله بنگلادش، ازبکستان، سوئیس، کره جنوبی، عربستان، اسلواکی و چک نسبت به حفاظت از این میراث ناملموس در افغانستان با توجه به وضعیت این کشور و ناامنی‌هایی که به آن اشاره شد، نگرانی‌ها و نقطه نظراتی را وارد کردند؛ درحالی‌که کشورهای دیگری همچون مالزی و هندوستان، از ثبت این پرونده به نام دو کشور ایران و افغانستان اعلام حمایت کردند.
میراث جهانی ساز عود
ایران همزمان که پرونده عود را در سال ۱۳۹۷ به‌صورت ملی ثبت کرد، برای ثبت جهانی آن با عنوان «مهارت ساختن و نواختن عود» با برخی کشورهای همسایه رایزنی کرد و در نهایت، این پرونده را به‌صورت مشترک با سوریه به یونسکو ارائه کرد که در پانزدهمین اجلاس کمیته میراث جهانی ناملموس، سال ۱۳۹۹ ریفر شد. ریفر شدن یک پرونده ثبتی در یونسکو، به معنای امکان بررسی پرونده در چرخه بعدی (اجلاس‌های بعدی) است.
برخی کارشناسان مطلع از دلایل پذیرفته نشدن پرونده «عود» گفته بودند: «تهیه این پرونده با مشارکت سوریه و بدون در نظر گرفتن دیگر کشورهای عربی که عود در آن‌ها رواج دارد، اقدامی خطا بود. این پرونده توسط کسانی تهیه شد که پرونده کمانچه را تهیه کرده بودند. از این حیث که پرونده کمانچه از نظر کارشناسی، پرونده موفقی بود و در فهرست یونسکو ثبت شد، انتظار می‌رفت که عود نیز در فهرست ناملموس یونسکو جهانی شود.»
در شرح ساز عود در یونسکو آمده است: «عود یک ساز زهی زخمه‌ای با قدمت بیش از ۱۵۰۰ سال در منطقه مورد اشاره است. این ساز مانند بسیاری دیگر از سازهای زخمه‌ای، روی پای نوازنده قرار می‌گیرد و نوازنده با یک دست، انگشت‌گذاری روی وترها و با دست دیگر، به نواختن مضراب می‌پردازد. کاسه طنینی این ساز، گلابی‌شکل و نسبتاً بزرگ است و دسته آن معمولاً کوتاه و فاقد دستان‌بندی است. بیشتر انواع این ساز ۱۰ سیمه است که به صورت جفت بسته می‌شوند. صدای این ساز در محدوده صوتی بم و باریتون است و امکان تولید اسواد ملودیک و هارمونیک در آن فراهم است و در تک نوازی و گروه نوازی به کار می‌رود.
گستره جغرافیایی این ساز در ایران به خوزستان، بوشهر، هرمزگان، تهران، کردستان و برخی شهرهای بزرگ، مانند شیراز، اصفهان، تبریز و مشهد می‌رسد.»
میراث جهانی سوزن‌دوزی ترکمن یا ترکمن‌دوزی
ایران سوزن‌دوزی ترکمنی را بهمن‌ماه سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث ناملموس به نام استان گلستان ثبت کرده است.
سوزن‌دوزی در میان مردمان ترکمن به نام‌های کِشته، کوجمه و ایلمه نیز معروف است. پیشینه سوزن‌دوزی در منطقه ترکمن‌نشین کنونی به ۸ هزار سال قبل برمی‌گردد. در غارهای کمربند و هوتو در نزدیکی بهشهر، سوزن‌دوزی‌های شاخک‌داری به دست آمده است که حکایت از دیرینگی این هنر در منطقه دارد. براساس آثار به‌جامانده، اوج این هنر در دوران افشاریه، زندیه و به‌ویژه قاجاریه بوده است.
هنر مصور سوزن‌دوزی نقوش ذهنی است که توسط هنرمندان ترکمنی روی پارچه‌های ابریشمی یا پشمی، با نخ‌های طبیعی ابریشم، پنبه یا نخ مصنوعی مانند اکریلیک شکل می‌بندد. رنگ بیشتر طرح‌ها و پارچه‌ها قرمز است؛ البته از سایر رنگ‌ها مانند شرابی، زرد، سفید، نیلی، آبی، نارنجی و سبز نیز استفاده می‌شود. با این‌همه، رنگ قرمز در بین ترکمن‌ها نماد خون ریخته‌شده در پیروزی و شعله آتش است.
میراث جهانی پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی
به گزارش «ایسنا»، پرونده چند ملیتی «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی»، بیست‌ویکمین عنصر ایران است که به صورت پرونده چندملیتی وارد فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو شده است. معاون میراث فرهنگی که هم‌اکنون برای حضور در این نشست در مراکش به سر می‌برد، شانس این پرونده چندملیتی را که در راستای سیاست‌های یونسکو قرار دارد، برای ثبت جهانی بالا دانسته بود.
دانش و مهارت بومی تولید ابریشم در ایران، دی‌ماه سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث ملی ناملموس ثبت شد و اکنون، در قالب پرونده چند ملیتی در همکاری مشترک ایران، افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به رأی یونسکو گذاشته شد.
نوغانداری و ابریشم بافی در گذشته به‌ویژه به عنوان یکی از صنایع دستی پایه‌ای و پراهمیت، در سطح استان گلستان رواج داشت و روزگاری در اقتصاد خانواده و منطقه سهم بسزایی داشت. اما در چند سال اخیر، این صنایع دستی کاملاً از رونق افتاده است. براساس مدارک و شواهد تاریخی، ریشه نوغانداری و تولید ابریشم دست‌بافت، به چین برمی‌گردد و قدمت آن را به ۲۶۵۰ قبل از میلاد نسبت داده‌اند. جاده ابریشم در انتقال این دانش و مهارت به کشورهایی که در مسیر این جاده قرار داشتند، نقش بسزایی داشت. ایران، از جمله کشورهایی بود که در زمینه تولید پیله و ابریشم دارای شهرت جهانی بود؛ به‌طوری که در قرون پنجم و ششم میلادی، یعنی دوره سلطنت ساسانیان، این صنعت رونق چشمگیری داشت.
ایران تا پیش از این، ۱۷ میراث ناملموس را در یونسکو به صورت ملی یا چندملیتی ثبت کرده بود که شامل موارد زیر می‌شود:
- مهارت سنتی قالی‌بافی در کاشان
- ردیف موسیقی ایرانی
- تعزیه
- موسیقی بخشی‌های خراسان
- نقالی و داستان‌سرایی نمایشی در ایران
- نوروز
- هنر ساختن و نواختن کمانچه
- آیین‌های پهلوانی یا زورخانه‌ای
- مهارت ساخت و نواختن دوتار
- دانش ساخت لنج
- فرهنگ پخت و تقسیم نان لواش
- قالی‌شویان
- مهارت‌های سنتی قالی بافی در فارس
- چوگان
- نگارگری ایرانی
- آیین زیارت کلیسای تادئوس
- برنامه ملی پاسداری از هنر خوشنویسی
هفدهمین نشست کمیته حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس در شهر رباط مراکش از ۲۸ نوامبر ۲۰۲۲ (۷ آذر ماه ۱۴۰۱) آغاز به کار کرده و تا ۳ دسامبر، (۱۲ آذرماه) ادامه دارد. ایران ۶ پرونده مشترک و چندملیتی را در این کمیته به بررسی گذاشته است که تا کنون چهار پرونده مشترک ایران رأی مثبت یونسکو را گرفته‌اند.
جدیدترین اخبار میراث فرهنگی را از «رسانه قطبنما» دنبال کنید.
