رسانه قطبنما: بر اساس گزارش بازار جهانی هتل و سایر اقامتگاه‌های مسافرتی (Hotel And Other Travel Accommodation Global Market Report)، اندازه بازار جهانی انواع اقامتگاه سفر از ۷۴۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ میلادی به ۸۴۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ میلادی رسیده است که نشان‌دهنده نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) ۱۳.۳ درصدی است؛ روند رشدی که در سال‌های آینده نیز ادامه دارد و طبق این گزارش، انتظار می‌رود اندازه این بازار تا سال ۲۰۲۷ میلادی به حدود ۱۰۵۰ میلیارد دلار افزایش یابد. خوب است بدانید منظور از نرخ رشد سالانه مرکب یا CAGR، میانگین نرخ رشد سالانه یک سرمایه‌گذاری در یک دوره زمانی مشخص بیش از یک سال است.
بدون شک اقامت (Accommodation) یکی از ارکان اساسی صنعت گردشگری است که ارتباط مستقیمی با میزان رضایت مسافر از سفر دارد؛ اما اقامتگاه یعنی چه انواع اقامتگاه ها کدامند و هر اقامتگاه چه ویژگی‌هایی دارد؟
اقامتگاه یعنی چه؟
طبق تعریف دانشنامه بین‌المللی مدیریت و بازاریابی گردشگری، اقامتگاه مکانی ایمن با امکانات و خدمات رفاهی مورد نیاز برای خواب، استراحت، غذا و نگهداری چمدان است که به‌عنوان یک مسکن کوتاه‌مدت به مسافران اجاره داده می‌شود.
نگاهی به تمدن‌های کهن بین‌النهرین و یونان نشان می‌دهد اقامتگاه‌ها قدمتی به اندازه سفر دارند. امروزه در سراسر جهان طیف وسیعی از انواع اقامتگاه وجود دارد و هر مسافری بسته به هدف سفر، بودجه و موقعیت مکانی، می‌تواند گزینه مناسب خود را انتخاب کند. اقامتگاه‌های امروزه نه‌تنها مکانی برای سکونت و استراحت مسافر هستند، بلکه انواع خدمات و امکانات تفریحی و سرگرمی را نیز برای مسافر فراهم می‌کنند تا یک تجربه عالی را رقم بزنند. اما چند نوع اقامتگاه در ایران داریم؟
پیش از شروع باید بدانید اقامتگاه‌ها در سراسر جهان دسته‌بندی‌های مختلفی دارند و یک دسته‌بندی واحد برای اقامتگاه‌ها وجود ندارد. در ادامه بیشتر با انواع اقامتگاه در ایران و ویژگیهای آن‌ها آشنا می‌شویم که توسط کارشناسان گردشگری «رسانه قطبنما» از منابع معتبر این حوزه گردآوری و دسته‌بندی شده‌اند.
در اینفوگرافیک زیر می‌توانید در یک نگاه با انواع اقامتگاه در ایران و جهان آشنا شوید تا در ادامه بیشتر به ویژگیهای هر یک از اقامتگاه‌ها بپردازیم.
انواع اقامتگاه سفر و گردشگری
انواع اقامتگاه های گردشگری را می‌توان براساس فاکتورهای مختلفی دسته‌بندی کرد اما یکی از معروف‌ترین دسته‌بندی‌ها، تقسیم‌بندی در ۲ دسته اقامتگاه تجاری و اقامتگاه غیرتجاری است. بیایید بیشتر با این نوع اقامتگاه‌ها، تفاوت‌ها و انواع آن‌ها آشنا شویم.
اقامتگاه تجاری
منظور از اقامتگاه تجاری، مکانی است که به‌دنبال کسب درآمد از محل اسکان مسافر است. اقامتگاه‌های تجاری در کنار یکدیگر، صنعت اقامت (Accommodation/Lodge Industry) را تشکیل می‌دهند.
بر اساس کتاب شناخت صنعت گردشگری، اثر چارلز آر گلدنر و جی آر برنت ریچی، اقامتگاه تجاری به ۴ دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- هتل
- متل
- تخت و صبحانه (Bed & Breakfast)
- تاسیسات مالکیت زمانی (Time-sharing)
اما انواع اقامتگاه در ایران تفاوت‌هایی با این دسته‌بندی دارد و برخی از این دسته‌بندی‌ها در صنعت اقامت ایران معادلی ندارند؛ بنابراین، در ادامه بیشتر به آن دسته از انواع اقامتگاه هایی خواهیم پرداخت که در ایران رواج دارند و ویژگی‌ها و تفاوت‌هایشان را بررسی می‌کنیم.
هتل
هتل‌ها اقامتگاه‌های بزرگ و استانداری هستند که مجموعه‌ای از امکانات مانند رستوران‌ها، بارها، اتاقهای کنفرانس، مراکز تناسب اندام، فروشگاه‌های سوغاتی فروشی و غیره را ارائه می‌دهند. داشتن اتاقهای متعدد از دیگر ویژگیهای بازر هتل است و این دسته از انواع اقامتگاه‌ها، اغلب دارای چندین نوع اتاق از جمله اتاقهای یک نفره (سینگل)، اتاقهای دو نفره (دبل)، سوئیت‌ها، اتاقهای خانوادگی و غیره هستند. برای آشنایی با انواع اتاق هتل، مطلب «انواع اتاق هتل | از اتاق سینگل و کلاسیک تا دیلاکس + اینفوگرافیک» را مطالعه کنید.
هتل‌ها بر اساس موقعیت مکانی، خدمات، نوع مدیریت، ساختار و غیره به‌دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند؛ مثل هتل‌های فرودگاهی، هتل‌های زنجیره‌ای و غیره. سیستم درجه‌بندی هتل‌ها نیز در اغلب نقاط دنیا بر اساس ستاره (یک تا پنج ستاره) است؛ البته معیارهای درجه‌بندی هتل‌ها در کشورهای مختلف، متفاوت است؛ این یعنی دو هتل با درجه یکسان در دو کشور مختلف ممکن است از نظر امکانات و کیفیت خدمات با یکدیگر متفاوت باشند.
هتل آپارتمان
منظور از هتل آپارتمان (Apartment Hotel) یک واحد مسکونی مستقل با امکانات مناسب و بخش‌های مختلف مثل نشیمن، آشپزخانه و اتاق خواب مجزا است. این اقامتگاه‌ها فضا و حریم خصوصی بیشتری را به مهمانان ارائه می‌دهند و یک انتخاب محبوب برای خانواده‌ها یا گروه‌هایی هستند که با هم سفر می‌کنند.
بوتیک هتل
کلمه فرانسوی بوتیک (Boutique) در لغت به‌معنای یک مغازه خرده‌فروشی کوچک اما شیک است که حال‌وهوای منحصربه‌فردی دارد؛ اما در صنعت هتلداری از این اصطلاح به‌عنوان یک استراتژی برای متمایز شدن از تعریف سنتی هتل‌ها استفاده می‌شود. اگرچه تعریف دقیقی از بوتیک‌هتل‌ها وجود ندارد، با این حال محققان سراسر جهان معتقدند که بوتیک هتل ها ویژگی‌هایی مشترکی دارند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- ارائه خدمات شخصی
- معماری خاص یا ارائه سطحی از زیبایی‌شناسی
- اندازه کوچک (حداکثر ۱۰۰ اتاق)
- ارائه یک فضای خانگی و دوستانه
- تنوع فضاهای اجتماعی
- طراحی داخلی منحصربه‌فرد
- مستقل بودن
- ارائه انواع امکانات با تکنولوژی بالا و وسایل الکترونیکی مناسب
- موقعیت مکانی مناسب و شیک (در حالت ایده‌آل، بوتیک هتل‌ها از نظر مکانی باید در مرکز شهر یا مناطق نزدیک به جاذبه‌های توریستی قرار بگیرند.)
- ارائه سطحی از لوکس‌بودن
بنابراین می‌توان گفت یک بوتیک هتل، اقامتگاه منحصربه‌فردی است که تجربه‌ای لوکس‌تر و شخصی‌تر ارائه می‌دهد. در این دسته از اقامتگاه‌ها، طراحی و دکوراسیون داخلی اهمیت زیادی دارد و اغلب امکاناتی مانند اسپا، رستوران‌های خوب و اتاق‌هایی با ویژگیهای منحصربه‌فرد را به مهمان را ارائه می‌دهند.
هتل‌های موضوعی
یک هتل موضوعی (Themed Hotel) یا تم‌دار، براساس یک موضوع خاص طراحی شده که در همه بخش‌ها و جزئیات هتل از جمله دکوراسیون، طراح داخلی، رستوران، اتاق‌ها، پوشش پرسنل و غیره به چشم می‌خورد.
این هتل‌ها اغلب در پارک‌های موضوعی، شهرهای بزرگ سراسر جهان و یا در مکان‌های خاص و متناسب با موضوع هتل به چشم می‌خورند. هتل بیمارستان‌ها، هتل یخی (در سوئد)، هتل- زندان آلکاتراز آلمان، هتل لگولند (LEGOLAND) دبی، ریزورت انیمیشنی دیزنی‌لند و غیره، تنها برخی از معروف‌ترین هتل‌های موضوعی در جهان هستند. در ایران نیز، هتل نمکی در دهکده نمکی پتاس خور (منطقه خور و بیابانک اصفهان) از جمله نمونه‌های هتل موضوعی در ایران است.
متل
واژه متل (Motel)، ترکیبی از دو واژه انگلیسی Motor و Hotel است که در طول زمان مخفف شده و به‌شکل Motel درآمده است. متل‌ها یا همان اقامتگاه‌های بین‌راهی، شبیه هتل‌ها هستند؛ اما معمولا امکانات رفاهی کمتر و ابتدایی‌تری دارند. این دسته از اقامتگاه‌ها در حاشیه شهرها، بزرگراه‌ها، جاده‌های اصلی و جاده‌های کمربندی قرار دارند و مکانی برای استراحت رانندگان و مسافرانی است که در جاده‌ها نیاز به یک اقامتگاه در دسترس و راحت دارند.
معمولا در اطراف متل، امکاناتی مثل سوپرمارکت، رستوران و پمپ بنزین نیز وجود دارد تا مسافران نیازهای خود را تامین کنند. بر اساس آمار وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی تا سال ۱۳۹۹، تنها ۶۳ متل در ایران به ثبت رسیده است.
اقامتگاه بومگردی و خانه‌های سنتی
اقامتگاه بوم گردی یا اکولوژ (EcoLodge) نوعی از اقامتگاه است که در محیط‌‌های طبیعی و بومی قرار دارد و اغلب توسط افراد بومی و بهصورت خانوادگی، با سرمایه کم راه‌اندازی و اداره می‌شود.
رعایت ضوابط زیست‌محیطی و اصول پایداری، سازگاری با معماری بومی، بافت تاریخی و منظر طبیعی منطقه، از ویژگیهای اصلی اقامتگاه‌های بومگردی است. این اقامتگاه‌ها نباید در نواحی خدماتی، تجاری و مسکونی شهرها و در نزدیکی تاسیساتی مثل بیمارستان‌ها، مدارس، پمپ بنزین و دیگر مراکز پر سر و صدا باشند.
اقامتگاه‌های بومگردی امکان تعامل گردشگران با جامعه محلی، آشنایی با سبک زندگی مردم بومی، معماری بنا‌های منطقه، مشارکت در فعالیت های روزمره از جمله پخت غذا و کسب تجربیات اصیل را فراهم می‌کنند. انواع اقامتگاه‌های بومگردی، بر اساس امکانات و میزان خدماتی که ارائه می‌کنند به ۳ درجه، یک تا سه، تقسیم می‌شوند. برخی از کارشناسان، خانه‌ها یا اقامتگاه‌های سنتی را نیز در این دسته از انواع اقامتگاه می‌گنجانند؛ با این تفاوت که اغلب در خانه‌های یا اقامتگاه‌های سنتی، ملاحظات گفته‌شده کمتر رعایت می‌شود.
مهمان پذیر
مهمان پذیر یا مسافرخانه‌ها (Guest House) در مقایسه با هتل‌ها دارای فضای کوچک‌تر، امکانات محدودتر و خدمات کم‌کیفیت‌تری هستند؛ اما می‌توانند با هزینه کمتر، برخی خدماتی را که افراد در هتل دریافت می‌کنند، ارائه دهند. در واقع، واحدهای اقامتی که نمی‌توانند حداقل شرایط مورد نیاز یک هتل را برآورده کنند، در دسته مهمان‌پذیرها قرار می‌گیرند. این نوع از انواع اقامتگاه، بیشتر مناسب مسافرانی است که به فضا و خدمات جانبی کمتر و فضای استراحت بیشتری نیاز دارند.
مراکز کمپینگ
منظور از مراکز کمپینگ (Camping) استراحتگاه‌هایی است که در خارج از محیط شهری، در مناطق خوش آب‌وهوا و در نزدیکی مراکز دیدنی احداث می‌شوند و افراد می‌توانند در این مراکز، کمپ بزنند یا از امکانات کمپ مجموعه استفاده کنند.
کمپینگ نوعی از گردشگری مبتنی بر طبیعت است و مسافران می‌توانند با توقف در مراکز کمپینگ، شب را در چادرشان، ون‌های تغییر کاربری داده شده، خانه‌های سیار (Mobile Home) یا کمپر (ماشین‌های واگن‌دار) سپری کنند.
امروزه مراکز کمپینگ علاوه بر امکانات بهداشتی، امکاناتی مثل تسهیلات پخت‌وپز و روشن کردن آتش، فروشگاه، برق، آب، رستوران، کافه، استخر، اینترنت و غیره را نیز ارائه می‌کنند. برخی از مراکز کمپینگ نیز ممکن است امکانات اقامتی مثل چادر، اتاق، سوئیت و ویلا نیز داشته باشند. افراد برای توقف در این مراکز و استفاده از خدماتی همچون سرویس بهداشتی و غیره، باید هزینه پرداخت کنند.
کاروان و کمپر
کاروان (Caravan) و کمپر (Camper) به واحدهای اقامتی سیاری گفته می‌شود که امکانات یک خانه را دارند و مسافر می‌تواند در هر مکانی که دوست دارد توقف و شب را در آنجا سپری کند. البته در بسیاری از شهرهای دنیا، توقف کاروان و کمپر در کنار خیابان ممنوع است. برخی شرکت‌ها در ایران و جهان وجود دارند که کاروان یا کمپر اجاره می‌دهند و افراد می‌توانند، به‌جای خرید یک کمپر یا کاروان شخصی، با کمک این شرکت‌ها، یک سفر متفاوت را تجربه کنند.
پلاژ
منظور از پلاژ (Plage) اتاقک‌های یا سوئیت‌هایی است که در سواحل دریا یا اکوسیستم‌های آبی ایجاد شده‌اند و امکانات ابتدایی برای اقامت ارائه می‌دهند. این تاسیسات گاهی علاوه بر اقامت، امکانات سرگرمی و تفریحی، مثل کافه، رستوران، تفریحات آبی و غیره را نیز عرضه می‌کنند. از انواع اقامتگاه‌های پلاژ در ایران می‌توان به پلاژ سیمین در قشم اشاره کرد.
ریزورت یا مجتمع‌های اقامتی - تفریحی
ریزورت (Resort) به اقامتگاه‌های لوکس و کاملی اطلاق می‌شود که امکاناتی فراتر از هتل‌ها ارائه می‌دهند و تجربه یک اقامت مجلل را برای مسافر فراهم می‌کنند. ریزورت‌ها علاوه بر اقامت، امکانات متعددی مثل چندین بار، کافه و رستوران، مراکز تفریحی، امکانات سرگرمی و غیره نیز در اختیار گردشگران قرار می‌دهند و معمولا در نزدیکی سواحل، مراکز اسکی یا مناطق تاریخی قرار دارند.
ریزورت‌ها نه‌تنها محلی برای اقامت، بلکه معمولا یک مقصد کامل هستند و مسافران برای استفاده از امکانات تفریحی و سرگرمی و بهره‌گیری بیشتر از طبیعت به این اقامتگاه‌ها می‌روند. مجتمع گردشگری شهر ایزدشهر، مجموعه تفریحی و ورزشی نمک آبرود، توچال و مجموعه تله‌کابین رامسر، تنها برخی از انواع مجتمع‌های اقامتی و تفریحی در ایران است.
اقامتگاه غیرتجاری
دسته دوم از انواع اقامتگاه ها، اقامتگاه غیرتجاری است. در این دسته از اقامتگاه‌ها، مسافر یا هزینه‌ای پرداخت نمی‌کند یا هزینه‌ای که پرداخت می‌کند، بسیار کم است و این نوع از اقامتگاه ها با سود کمی مدیریت می‌شوند.
اقامتگاه‌های غیرتجاری معمولا در مناطق کمتر توسعه‌یافته که دسترسی به اقامتگاه‌های تجاری غیرممکن یا محدود است، رواج بیشتری دارد. اقامتگاه‌های غیرتجاری به سه دسته خصوصی، غیرانتفاعی و سازمانی تقسیم می‌شوند که در ادامه بیشتر با هر یک از این انواع اقامتگاه ها آشنا می‌شویم.
انواع اقامتگاه خصوصی
منظور از اقامتگاه خصوصی، مکانی است که مالکیت شخصی دارد و معمولا خود مالک، خانواده یا دوستانش، برای گذران تعطیلات و اقامت موقت از این اقامتگاه استفاده می‌کنند.
خانه دوم یا ویلا
خانه دوم یا همان ویلاها از انواع اقامتگاه‌های خصوصی هستند. ویلاهای ساخته شده در مناطق شمالی کشور یا مناطق خوش آب‌وهوای حاشیه شهرها، یکی از نمونه‌های رایج خانه‌های دوم است که معمولا صاحب ویلا در یک شهر دیگر سکونت دارد.
خانه های معاوضه‌ای
مفهوم خانه‌های معاوضه‌ای (Home Exchange) اندکی متفاوت‌تر است و در ایران به‌دلیل مسائل فرهنگی رایج نیست. در این نوع اقامتگاه‌ها صاحبان دو ملک، با توافق قبلی برای مدت مشخصی خانه‌های خود را با یکدیگر تعویض می‌کنند. تعویض خانه بین دو متقاضی بیشتر در اروپا رایج است.
انواع اقامتگاه غیرانتفاعی
اقامتگاه های غیرانتفاعی یکی دیگر از انواع اقامتگاه غیرتجاری است که برای اقامت ارزان گروه‌های خاصی مثل کارگران، دانشجویان و مسافران اقتصادی طراحی شده است. این اقامت معمولا همراه با غذاست. هاستل، پناهگاه، زائرسرا، خوابگاه و خانه مسافر از انواع اقامتگاه‌های غیرانتفاعی است. در ادامه، هر کدام از این مفاهیم را بیشتر تشریح خواهیم کرد.
هاستل
واژه هاستل (Hostel) ترکیب دو واژه انگلیسی Host (به‌معنی میزبان) و Hotel یا همان هتل است. در هاستل، مسافر یک تخت اجاره می‌کند نه یک اتاق و در هر اتاق، معمولا دو تا ۸ تخت بهصورت یک طبقه تا چند طبقه قرار دارد. امکاناتی مثل سرویس بهداشتی، حمام و آشپزخانه، بیرون از اتاق قرار گرفته و بین همه مهمانان هاستل مشترک است. در ایران مجوز هاستل با نام مهمان‌پذیر صادر می‌شود و آمار مشخصی از تعداد هاستل‌ها وجود ندارد. اما چندین هاستل در شهرهای گردشگرپذیر مانند رشت، یزد و تهران مشغول فعالیت هستند.
فضای صمیمی و مشترک، از ویژگیهای بارز هاستل است. معمولا مسافرانی که به تعامل با سایر گردشگران علاقه دارند، از اقامت در هاستل استقبال می‌کنند.
پناهگاه
این دسته از اقامتگاه‌ها اغلب توسط موسسات خیریه اداره می‌شود تا مسافران را برای مدت کوتاهی اقامت دهند. یکی از نمونه‌های انواع پناهگاه در ایران، اسکان نوروزی و تابستانی در مدارس است و مسافران می‌توانند در این مقاطع با هزینه بسیار کمی، از مدرسه به‌عنوان محل اقامت استفاده کنند. همچنین در برخی مناطق طبیعی و بکر هم، پناهگاه‌هایی برای اسکان طبیعتگردها و کوهنوردان در نظر گرفته می‌شود تا بتوانند در مسیر حرکت خود، مکان امنی برای اقامت داشته باشند.
زائرسرا
زائرسراها برای اقامت زائران اماکن مقدس و مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دسته از اقامتگاه‌ها، در نزدیکی یا در مسیر اماکن زیارتی قرار گرفته‌اند که هم اتاق یا سوئیت‌های مجزا ارائه می‌دهند و هم خوابگاه‌های بزرگ گروهی دارند که مورد استفاده کاروان‌های زیارتی قرار گیرند. بعضی اتاقهای زائرسراها بعضا بدون تخت یا با تخت هستند. از آنجایی که زائرسراها مرجع نظارتی مشخصی ندارند، آمار مشخصی از تعداد زائرسراها در ایران وجود ندارد.
خوابگاه
خوابگاه (Dormitory) نوعی از اقامتگاه است که برای اقامت گروه بزرگی از افراد طراحی می‌شود؛ هر اتاق چند تخت دارد و معمولا امکاناتی مثل حمام، سرویس بهداشتی و آشپزخانه بین مهمانان مشترک است. خوابگاه‌های دانش‌آموزی و دانشجویی از نمونه‌های رایج انواع خوابگاه در ایران است.
خانه مسافر
منظور از خانه مسافر (Homestay) مکانی است که مالک خصوصی دارد و مالک آن با دریافت مجوز از وزارت گردشگری، می‌تواند ملک خود را به مسافران اجاره دهد. خانه مسافرها می‌تواند بهصورت ویلا، آپارتمان خانه و سوئیت باشد.
امروزه پلتفرم‌های متعددی در سطح ایران و جهان در زمینه رزرو خانه مسافرها فعالیت می‌کنند که از نمونه‌های مشهور جهانی می‌توان به AirBnB و از نمونه‌های ایرانی به جاجیگا و جاباما اشاره کرد.
اقامتگاه سازمانی
منظور از اقامتگاه سازمانی، اقامتگاه‌هایی هستند که شرکت‌ها، سازمان‌ها، ادارات و موسسات در مقاصد گردشگرپذیر ایجاد می‌کنند تا به کارکنان خود تسهیلات اقامتی ارائه کنند. در ایران مناطق شمالی کشور و شهرهای زیارتی مثل مشهد، بیشترین تعداد اقامتگاه‌های سازمانی را در خود جای داده‌اند. مدارس و دانشگاه‌ها نیز بعضا در دسته اقامتگاه‌های سازمانی قرار می‌گیرند. مجموعه‌های خانه معلم نیز از جمله اقامتگاه های سازمانی در ایران هستند.
بازار اقامتگاه‌ها یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بخش‌های صنعت بزرگ گردشگری است که سهم زیادی از تجربه و رضایت مسافر را به‌خود اختصاص می‌دهد. امروزه با افزایش تعداد سفرها در سراسر جهان، اقامتگاه‌ها نیز تنوع زیادی پیدا کرده‌اند که برخی از آن‌ها هنوز در ایران معادلی ندارد: مثل کشتی‌های کروز، خانه‌های ویژه تعطیلات، B&B و غیره.
به‌نظر شما جای چه نوع اقامتگاهی در ایران خالی است؟
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
۱۸ هزار میلیارد تومان، ارزش بازار اقامت در ایران + اینفوگرافیک
