رسانه قطبنما: ایرانیان هر سال شب یلدا یا شب چله را با دور هم جمع شدن، خوردن و آشامیدن خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های گوناگون و شعرخوانی، تا نیمه شب جشن می‌گیرند. گرامیداشت شب یلدا، بلندترین شب سال، یکی از قدیمی‌ترین رسوم ایرانی است که در آخرین شب پاییز، یعنی ۳۰ آذر ماه، برگزار می‌شود. تاریخ شب یلدا ۱۴۰۲، پنجشنبه ۳۰ آذر ماه است.
شب یلدا در سال ۲۰۲۲ میلادی (۱۴۰۱)، به‌طور مشترک بین ایران و افغانستان به‌عنوان یکی از میراث ناملموس جهانی ایران در یونسکو ثبت شده است.
شب چله در میان ایرانیان و در فرهنگی ایرانی اهمیت بسیاری دارد و آداب و رسوم شب یلدا در ایران، همچنان اجرا می‌شود. همیشه انگيزه‌ای برای دورهمی اقوام دور و نزدیک به شمار می‌آید. اما علت نامگذاری شب یلدا چیست؟ و درباره آداب و رسوم شب یلدا چه می‌دانید؟ فلسفه شب یلدا چیست؟ در این مطلب درباره شب یلدا، تاریخچه شب یلدا، آداب و رسوم آن و… خواهید خواند.
همه چیز درباره شب یلدا
فلسفه شب یلدا
شب یلدا یا شب چله، سنتی بسیار محبوب برای بزرگداشت خورشید و گرمای حیات در میان ایرانیان است. این شب، راه ایرانیان برای مقابله با سردترین فصل سال است. این جشن ایرانی هر سال در آخرین شب پاییز که بلندترین شب سال است، جشن گرفته می‌شود؛ یعنی برابر با شب ۲۰ یا ۲۱ دسامبر در تقویم میلادی و ۳۰ آذر در تقویم شمسی. در این شب، اقوام دور و نزدیک، مهمان بزرگ‌ترهای فامیل هستند و همه با هم دور سفره‌ای با انواع خوراکی‌ها و اشیای نمادین جمع می‌شوند.
شب یلدا جدا از قدمت و پیشینه جالب خود، مراسمی است که در شرایط دنیای امروزی نیز قابل اجرا است. تشریفات و آیین‌های شب یلدا، همیشه بخشی از زندگی مردم ایران و البته کشورهای فارسی‌زبان دیگری چون افغانستان، تاجیکستان، پاکستان بوده است؛ بنابراین حفظ و انجام آن‌ها می‌تواند نوعی معنا و ارتباط با طبیعت و مفاهیم اصلی زندگی را برای ایرانیان به ارمغان آورد.
تاریخ شب یلدا ۱۴۰۲
اگر می‌خواهید شب یلدا کی است و تاریخ شب یلدا ۱۴۰۲ چه زمانی است، باید بگوییم همانطور که اشاره شد پنجشنبه ۳۰ آذر ماه ۱۴۰۲ شب یلدای امسال خواهد بود.
تاریخچه شب یلدا در ایران باستان
تاریخچه شب یلدا در ایران باستان، به زمان زرتشتیان برمی‌گردد که تاریک‌ترین و طولانی‌ترین شب سال را شوم و نامبارک می‌دانستند و از این رو، مردم سعی می‌کردند که خود را از شر در امان نگاه دارند؛ و چه راهی بهتر از دور هم جمع شدن و گذراندن این شب طولانی کنار یکدیگر؟
برخی قدمت این مراسم را بیش از ۷ هزار سال تخمین می‌زنند؛ اما در واقع، شب یلدا در سال ۵۰۲ پیش از میلاد، توسط داریوش اول هخامنشی به‌طور رسمی وارد تقویم ایران باستان شد.
در واقع مردم دوران باستان از جمله اقوام آریایی از هند و ایران، هند و اروپا متوجه شدند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روزهای پاییز است و بلافاصله پس از اولین شب زمستان روزها به‌تدریج بلندتر و شب‌ها نیز کوتاه‌تر می‌شوند. بنابراین، آن‌ها این شب را تولد خورشید (مهر) نامیدند و آن را آغاز سال دانستند. برخی معتقدند کریسمس مسیحی نیز ریشه در این باور دارد.
درباره تاریخچه واژه یلدا نیز گفته شده که یلدا از واژه‌ای در زبان سریانی، به معنای «تولد» گرفته شده است. این نام، کنایه از زمانی است که تاریکی بیشتر از هر وقت دیگری از سال بر شب حاکم می‌شود، اما در عین حال پر است از امید و معنی.
شب یلدا همیشه در میان ایرانیان جایگاه خود را حفظ کرده است؛ این آیین در سال ۱۳۸۷ در فهرست ملی میراث ناملموس و در سال ۱۴۰۱، به‌طور مشترک بین ایران و افغانستان در فهرست میراث جهانی یونسکو ایران ثبت شد.
آداب و رسوم شب یلدا در ایران
آیین یلدا با آداب و رسوم دلپذیری همراه است؛ قصه‌گویی، بازی، نواختن موسیقی و هدیه دادن از جمله آداب و رسوم رایج شب یلدا است. در ادامه به برخی از آداب و رسوم شب یلدا نگاهی خواهیم انداخت.
خوراکی های شب یلدا
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های شب یلدا، خوراکی‌های خوشمزه، رنگارنگ و متنوع آن است. ایرانیان در شب یلدا تا نیمه شب بیدار می‌مانند و با یکدیگر معاشرت می‌کنند؛ آن‌ها برای سپری کردن این شب طولانی، خود را با انواع خوراکی‌ها سرگرم می‌کنند. در سفره شب یلدا، چراغ نماد نور، آب نماد پاکی و میوه‌های قرمز رنگی چون انار، هندوانه، انگور، چغندر و عناب نماد گرما هستند. علاوه بر آن، در این سفره خوراکی‌های دیگری نظیر انواع شیرینی، میوه‌های خشک و آجیل نیز قرار می‌گیرد.
حافظ خوانی در شب یلدا
یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم شب یلدا، حافظ‌خوانی است؛ هر خانواده ایرانی حداقل یک دیوان حافظ دارد و از گذشته‌های دور، حافظ‌خوانی و گرفتن فال حافظ، بخش جدانشدنی شب یلدا بوده است. در این شب طولانی، ایرانیان تفألی به دیوان حافظ می‌زنند؛ حافظ‌خوانی و گرفتن فال حافظ، معمولاً توسط بزرگ‌ترین عضو خانواده، پدربزرگ یا مادربزرگ، انجام می‌شود.
آن‌ها برای هر یک از اعضای خانواده، بعد از نیت کردن، دیوان حافظ را باز می‌کند و شعر مربوط به هر شخص را بلند در جمع می‌خواند. حافظ‌خوانی یک فرآیند سرگرم‌کننده است؛ با این‌همه، برخی از ایرانیان پاسخ‌های حافظ به نیت‌هایشان را بسیار دقیق می‌دانند و به‌خوبی با آن ارتباط برقرار می‌کنند.
فلسفه رنگ قرمز در شب یلدا
ایرانیان در سفره شب یلدا تا جای ممکن از رنگ قرمز استفاده می‌کنند؛ رنگ قرمز، که در هندوانه و انار نیز به چشم‌می‌خورد، نماد طلوع خورشید در سپیده‌دم و درخشش زندگی است. گرمای این رنگ، شور و زندگی را به شب سرد و طولانی یلدا هدیه می‌دهد. بنابراین، طراحی میز یا سفره شب یلدا با رنگ قرمز، به این مهمانی باستانی حیات می‌بخشد. همچنین استفاده از شمع نیز در سفره یلدا، به این شب طولانی نور هدیه می‌دهد.
بزرگداشت شب یلدا نشان از احترام به هویت ایرانی، طبیعت، زن، دوستی، تنوع فرهنگی، مهمان‌نوازی و همزیستی صلح‌آمیز است. این آیین محبوب از گذشته‌های دور تا به همین امروز در میان ایرانیان زنده نگه داشته شده است و فرصتی برای با هم بودن در اولین شب سرد زمستان به ارمغان می‌آورد. شب یلدای سال ۱۴۰۱ درحالی از سوی ایرانیان گرامی داشته می‌شود که این شب به ثبت جهانی یونسکو رسیده و شاید امسال، طولانی‌ترین شب سال، رنگ و بوی دیگری داشته باشد.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
