رسانه قطبنما: آمار گردشگری ایران و سفرهای ایرانی‌ها در سال ۱۴۰۰ در ۲۱ آبان ۱۴۰۱ منتشر شد. این آمار نشان داد که شیوع کرونا و محدودیت‌های سفر در کنار تشدید مشکلات اقتصادی، باعث این شد که در سال ۱۴۰۰ شاهد خانه‌نشینی ۷۰ درصد از خانوارهای ایرانی باشیم.
آمار گردشگری ایران ۱۴۰۰
براساس گزارش مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۰ از مجموع ۲۶ میلیون و ۳۰۱ هزار و ۶۷۰ خانوار ایرانی، حدود ۳۰ درصد، معادل ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار خانوار، حداقل یک سفر داشته‌اند. در این آمار، خانوارهایی که فقط یکی از اعضای آن‌ها نیز سفر کرده‌اند، در نظر گرفته شده‌اند. طبق این آمار، در سال ۱۴۰۰ که دومین سال شیوع کرونا را پشت سر می‌گذاشتیم، حدود ۵۵ میلیون ایرانی، معادل ۱۸ میلیون و ۵۱۳ هزار و ۴۴۹ خانوار به سفر نرفته‌اند؛ حتی یک سفر یک روزه! بر این اساس، ٢۴ میلیون و ۶۸۷ هزار و ۵۲ سفر انجام شده که از این تعداد ۲۴ میلیون و ۶۳۸ هزار و ۶۴۹ سفر، سفر داخلی و ۴۸ هزار و ۴۰۳ سفر، سفر خروجی بوده است. این یعنی نزدیک ۱۰۰ درصد (۹۹.۸ درصد) از سفرهای ایرانی‌ها را سفرهای داخلی تشکیل داده است. از این تعداد سفر نیز تنها حدود ۱۶ درصد به‌قصد تفریح و گردش بوده است!
این آمار، آخرین آمارگیری از گردشگران ملی از اردیبهشت ۱۴۰۰ تا فروردین ۱۴۰۱ بوده است.
به گزارش «رسانه قطبنما»، مرکز آمار ایران از سال ۱۳۸۷ با هدف تهيه آمار و اطلاعات سفرهای گردشگری خانوارهای کشور برای بررسی تاثیرات اقتصادی و تصميم‌گيری مديران و برنامه‌ريزان حوزه گردشگری، طرحی به نام آمارگیری از گردشگران ملی را اجرا می‌کند. در این طرح با مراجعه به خانوارهای نمونه، اطلاعاتی همچون تعداد سفر، هدف اصلی سفر، نوع سفر (با اقامت شبانه و بدون اقامت شبانه)، شيوه سفر، نوع اقامتگاه، نوع وسيله نقليه، تعداد شب-اقامت، هزينه‌های سفر و همچنین اطلاعاتی درباره ويژگی‌های اجتماعی اعضای خانوار مانند سن، جنس، سطح سواد و وضعیت اشتغال جمع‌آوری می‌شود. این آمار اغلب با یک سال تاخیر منتشر می‌شود.
جزئیات آمار گردشگری ایران در سال ۱۴۰۰
آمار سفرهای داخلی ایرانی ها در سال ۱۴۰۰
همانطور که اشاره شد، نزدیک به ۱۰۰ درصد سفرهای خانوارهای ایرانی در سال ۱۴۰۰ سفرهای داخلی بوده است؛ آماری که با توجه به اوج گرفتن چندباره شیوع کرونا، تاخیر در واکسیناسیون، توزیع واکسن‌های معتبر جهانی، محدودیت‌های ورود و خروج مسافر از مرزها، مشکلات اقتصادی و …. دور از انتظار نبود. اما آنچه که در این آمارها بیشتر جلب توجه می‌کند سفرهای یک روزه و بدون اقامت شبانه است که بیش از نیمی از سفرها در سال ۱۴۰۰ را به خود اختصاص داده.
سفرهای یک روزه، در صدر
بررسی گزارش مرکز ملی آمار درباره آمارهای گردشگری ایران در سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد از مجموع ۲۴ میلیون و ۶۳۸ هزار و ۶۴۹ سفر داخلی در سال ۱۴۰۰، کمی بیش از ۵۸ درصد بدون اقامت شبانه و کمتر از ۲۴ ساعت بوده است.
به‌عبارتی، بخش قابل توجهی از سفرهای خانوارهای ایرانی در سال ۱۴۰۰، به سفرهای یک روزه و کوتاه اختصاص داشته است. این آمار نشان می‌دهد سهم سفر به‌عنوان یکی از تفریحات و سرگرمی‌های خانوارهای ایرانی، در حال کم‌‌رنگ‌شدن است و حتی از سبد مصرف ۷۰ درصد خانوارهای ایرانی حذف شده است.
هدف اصلی مسافران در سفرهای داخلی
تنها حدود ۴۲ درصد از سفرهای داخلی ۱۴۰۰ با اقامت شبانه بوده و طبق گزارش مرکز آمار، بیشتر این سفرها با هدف بازدید از اقوام و آشنایان صورت گرفته است.
بر این اساس، ۶۵ درصد از سفرهای با اقامت شبانه با هدف دیدار بستگان و دوستان بوده و تنها حدود ۱۶ درصد این سفرها با هدف تفریح انجام شده است. حدود ۱۰ درصد سفرهای با اقامت شبانه نیز با هدف درمان انجام شده و سهم سفرهای زیارتی نیز کمی بیشتر از ۴ درصد است.
۵ درصد سفرهای با اقامت شبانه نیز با اهداف کاری، خرید، آموزش و … انجام شده است.
با در نظر گرفتن این نکته که بیشتر سفرهای با اقامت شبانه با هدف دیدار دوستان و بستگان صورت گرفته است، همانطور که انتظار می‌رود گزینه اصلی اقامت شبانه گردشگران داخلی در سال ۱۴۰۰، خانه اقوام و آشنایان بوده است.
بر این اساس، در سال ۱۴۰۰، ۷۶ درصد خانوارهای ایرانی در سفرهای داخلی در خانه بستگان و آشنايان، ۱۲ درصد در ويلا و آپارتمان شخصی، ۶ درصد در ویلا و آپارتمان اجاره‌ای، ۳ درصد در اقامتگاه عمومی، ۱ درصد در چادر و کمپ شخصی، ۱ درصد در اقامتگاه سازمانی و ۲ درصد در سایر اقامتگاه‌ها اقامت کرده‌اند.
همانطور که آمارها نشان می‌دهد گردشگران داخلی در سال گذشته نیز همچون سال‌های قبل از آن، علاقه زیادی به اقامت در هتل‌ها و مراکز اقامتی رسمی نداشته‌اند و این نوع اقامتگاه‌ها از سفر خانوارهای ایرانی در سال ۱۴۰۰، بهره زیادی نبرده‌اند. علاوه بر هزینه اقامت و کاهش قدرت خرید مسافران، شاید بتوان گفت که ترس از ابتلا به کرونا و قرنطینه نیز از عوامل تاثیرگذار در این انتخاب مسافران بوده است. با این‌همه، در سال‌های قبل‌تر نیز، اقامت در خانه دوستان و آشنایان در صدر انتخاب‌های گردشگران داخلی قرار داشت.
در همین حال، سه هدف اصلی سفرهای داخلی بدون اقامت شبانه در سال ۱۴۰۰ نیز همچنان ديدار با دوستان و بستگان (با ۳۱ درصد)، درمان (با ۲۴ درصد)، گردش و تفريح (با ۲۰ درصد) و خرید (با ۱۶ درصد) بوده است؛ اما همانطور که نتایج نشان می‌دهد، نسبت اهداف سفرهای داخلی بدون اقامت شبانه، با سفرهای با اقامت شبانه متفاوت است و سهم سفرهای درمانی بدون اقامت شبانه بیشتر است.
آمار گردشگری ایران به تفکیک استان در سال ۱۴۰۰
مسافران ایرانی در سال ۱۴۰۰ بیشتر به کدام استان‌ها سفر کرده‌اند؟ آنطور که در گزارش مرکز آمار آمده است، ۱۰ استان مازندران، تهران، خراسان رضوی، فارس، اصفهان، گیلان، کرمان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و خوزستان به‌ترتیب بیشترین تعداد مسافر داخلی (اعم از سفرهای بدون اقامت یا با اقامت شبانه) را داشته‌اند.
در این بین، شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز، رشت، کرمانشاه، قزوین، ارومیه و کرمان به‌ترتیب به عنوان محبوب‌ترین مقاصد داخلی در میان گردشگران با اقامت شبانه و بدون اقامت شبانه شناخته شده‌اند.
صندلی‌های بدون مسافر هواپیماها و قطارها در سال ۱۴۰۰
بررسی گزارش سال‌های قبل مرکز ملی آمار از آمار گردشگری ایران نشان می‌دهد که ایرانی‌ها بیشتر با وسیله نقلیه شخصی به سفر داخلی می‌پردازند؛ روندی که در گزارش آمار گردشگری ۱۴۰۰ نیز ادامه داشته و البته با شیوع کرونا و ترس از ابتلا به کرونا در وسایل نقلیه عمومی و افزایش چشمگیر هزینه‌های حمل‌ونقل در سال ۱۴۰۰ تشدید شده است.
بر اساس این گزارش، ۶۸ درصد مسافران برای سفرهای داخلی در سال ۱۴۰۰ از وسیله نقلیه شخصی، ۱۴.۵ درصد از سواری کرایه و ۹ درصد از وسیله شخصی متعلق به دیگران استفاده کرده‌اند.
سهم هواپیما، قطار، شناور و مینی‌بوس نیز در مسیر رفت و برگشت مسافران ایرانی هر کدام کمتر از یک درصد است و تنها ۳.۶ درصد از مسافران در سفر خود از اتوبوس استفاده کرده‌اند.
امنیت بیشتر خودروی شخصی در مواجهه با کرونا، آزادی عمل بیشتر مسافران در طول سفر، هزینه بالای وسایل نقلیه عمومی نظیر هواپیما و قطار نسبت به وسایل نقلیه شخصی، هزینه پایین سوخت در ایران و .. تنها برخی از دلایلی هستند که مسافران را به استفاده از وسیله نقلیه شخصی سوق داده است.
هزینه‌کرد مسافران در سفرهای داخلی ۱۴۰۰
خانوارهای ایرانی در سال ۱۴۰۰ در مجموع ۹ هزار و ۶ میلیارد و ۸۲۹ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان در سفرهای داخلی خود هزینه کرده‌اند. بررسی گزارش آمار گردشگری ایران از سوی مرکز آمار کشور همچنین نشان می‌دهد که خرید اولویت نخست هزینه‌کرد مسافران در سفرهای داخلی بوده و حدود ۳۳ درصد از هزینه‌های سفر، صرف خرید کالا و لوازم شده است؛ هزینه‌ای که شامل هزینه خرید سوغات هم می‌شود.
۲۶ درصد هزینه‌کرد مسافران نیز صرف هزینه‌های درمانی شده است. با توجه به اینکه دریافت خدمات درمانی یکی از اهداف اصلی سفرها در سال ۱۴۰۰ بوده، این میزان هزینه‌کرد دور از انتظار نیست.
پس از هزینه‌های خرید و درمان، هزینه‌های خوراک، هزینه حمل و نقل، هزینه اقامت، هزینه تور و گشت و هزینه تفریح و سرگرمی به‌ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
نکته جالب توجه در این گزارش آن است که از این میزان هزینه‌کرد مسافران ایرانی، هتل‌ها، تورها و مراکز تفریحی و سرگرمی درآمد قابل توجهی نداشته‌اند؛ در حالی این حوزه‌ها جزو بخش‌های کلیدی صنعت گردشگری کشورند.
بی‌میلی مطلق گردشگران داخلی به سفر با تور
یکی دیگر از بخش‌های قابل‌توجه گزارش مرکز آمار ایران درباره آمار گردشگری ایران، ثابت‌ماندن الگوی سفر خانوارهای ایرانی در سال ۱۴۰۰ است. بر اساس این گزارش، از ۲۴ میلیون و ۶۳۸ هزار و ۶۴۹ سفر داخلی در سال ۱۴۰۰ بیش از ۹۹ درصد از سفرها بدون تور و کمتر از یک درصد سفرها با تور انجام شده است که نشان می‌دهد ایرانی‌ها علاقه‌مندند بیشتر به صورت شخصی سفر کنند تا با تور.
آمار سفرهای خارجی ایرانی ها در سال ۱۴۰۰
همانطور که پیش از این اشاره شد، سهم سفرهای خروجی خانوارهای ایرانی در سال ۱۴۰۰، تنها ۴۸ هزار و ۴۰۳ سفر، یعنی کمتر از ۰.۰۲ درصد کل سفرها در سال ۱۴۰۰ بوده است. اگرچه تورم، سقوط ارزش پول ملی، بی‌ثباتی نرخ ارز و… در سال‌های اخیر سبب کمرنگ شدن سفرهای خارجی ایرانیان شده بود اما ادامه محدودیت‌های مرزی ناشی از شیوع کرونا و تاخیر در واکسیناسیون از جمله عوامل مهمی است که سفرهای خروجی سال ۱۴۰۰ را تا این اندازه تحت تاثیر قرار داده است.
از سوی دیگر، در گزارش مرکز آمار ایران هیچ اشاره‌ای به مقاصد نخست مسافران ایرانی یا اهداف سفر آن‌ها در سفرهای خروجی نشده است. با این‌همه، پیش از این، در گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) که در خرداد ۱۴۰۱ منتشر شد، ترکیه، عراق، امارات، سوریه و ارمنستان به‌ترتیب ۵ مقصد اول ایرانی‌ها در سال ۲۰۲۱ میلادی (دی ۱۳۹۹ تا دی ۱۴۰۰) اعلام شده بودند.
مقایسه آمار گردشگران داخلی و خروجی نشان می‌دهد برخلاف سفرهای داخلی، مسافران خروجی علاقه بیشتری به سفر با تور دارند. مسافران خروجی در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۸۸ میلیارد و ۷۰۹ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان در سفرهای خود هزینه کرده‌اند که از این رقم بیش از ۳۴ درصد صرف خرید تور شده است.
هزینه حمل و نقل، هزینه کالا و لوازم با احتساب هزینه خرید سوغات، هزینه خوراک، هزینه اقامت، هزینه ویزا و هزینه درمانی نیز به‌ترتیب در رتبه‌های بعدی هزینه‌کرد مسافران ایران در سفرهای خروجی قرار گرفته‌اند.
در سفرهای خروجی سال ۱۴۰۰، هواپیما وسیله نقلیه اصلی بوده (حدود ۵۳ درصد در مسیر رفت و ۲۵ درصد در مسیر) بوده و سواری کرایه، اتوبوس، وسیله نقلیه شخصی متعلق به دیگران، قطار و وسیله نقلیه شخصی نیز به‌ترتیب، دیگر انتخاب‌های مسافران برای سفرهای خارجی در سال ۱۴۰۰ بوده است.
الگوی سفر ایرانی ها در سال ۱۴۰۰
همانطور که در گزارش مرکز آمار نیز به آن اشاره شده است، تعداد سفرها در سال ۱۴۰۰ در مقایسه با سال ۱۳۹۸ به‌طور محسوسی کاهش یافته است؛ کاهشی که البته کرونا نقش پررنگی در آن ایفا می‌کند. اگرچه در برخی بخش‌ها الگوی سفر ایرانیان تغییر چندانی نکرده اما در برخی بخش‌ها نسبت به آمارهای سال قبل تغییرات محسوسی به چشم می‌خورد. در ادامه به نکات جالب گزارش مرکز آمار از آمار گردشگری ایران در سال ۱۴۰۰ اشاره می‌کنیم:
۱. نزدیک به ۱۰۰ درصد سفرهای ایرانی‌ها در سال ۱۴۰۰ داخلی بوده و سهم سفرهای خروجی کمتر از ۰.۰۲ درصد است.
۲. بیش از ۵۸ درصد سفرهای داخلی سال ۱۴۰۰ بدون اقامت شبانه و کمتر از ۲۴ ساعت بوده است.
۳. بازدید از دوستان و آشنایان هدف اصلی سفر خانوارهای ایرانی در سال ۱۴۰۰ بوده است.
۴. ۱۰ استان مازندران، تهران، خراسان رضوی، فارس، اصفهان، گیلان، کرمان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و خوزستان به‌ترتیب پذیرای بیشترین تعداد مسافر اعم از بدون اقامت یا با اقامت شبانه را داشته‌اند.
۵. بیشترین هزینه در سفرهای داخلی به خرید کالا و لوازم و سوغات اختصاص یافته است.
۶. در سال ۱۴۰۰ مالکین (با ۳۱ درصد) در مقایسه با مستاجرین (با ۲۶ درصد) بیشتر به سفر رفته‌اند.
۷. ۳۵ درصد خانواده‌هایی که وسیله نقلیه دارند، در سال ۱۴۰۰ به سفر رفته‌اند؛ در حالی که این آمار برای خانوارهای بدون وسیله نقلیه تنها ۲۰ درصد است.
۸. خانواده‌هایی که مرد سرپرست خانوار است، در سال ۱۴۰۰ بیشتر به سفر رفته‌اند (حدود ۳۱ درصد از کل این خانوارها)؛ این در حالی است که تنها ۲۰ درصد خانواده‌هایی که زنان سرپرست خانوارند، به سفر رفته‌اند.
۹. ۳۱ درصد خانواده‌هایی که سرپرست آن‌ها با سواد است به سفر رفته‌اند؛ در حالی که حدود ۲۳ درصد خانواده‌هایی که سرپرست آن‌ها بی‌سواد هستند، در سال ۱۴۰۰ سفر داشته‌اند. یکی از نکات جالب توجه در این گزارش آن است که در میان خانواده‌های با سرپرست باسواد، خانواده‌هایی که سرپرستان آن‌ها تحصیلات حوزوی دارند (با ۴۰ درصد) بیشتر از سایر خانواده‌ها به سفر رفته‌اند.
۱۰. براساس این گزارش، حقوق‌بگیران بخش عمومی و کارفرمایان در مقایسه با حقوق‌بگیران بخش خصوصی بیشتر به سفر رفته‌اند.
۱۱. خانوارهای ۴ نفره، بیشترین تعداد سفر در سال ۱۴۰۰ را داشته‌اند (۳۰ درصد) و خانواده‌های ۳ و ۲ نفره نیز به‌ترتیب در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند.
۱۲. نزدیک به ۱۰۰ درصد سفرهای داخلی در سال ۱۴۰۰ بدون تور بوده است.
۱۳. وسیله نقلیه شخصی، گزینه اول مسافران برای سفرهای داخلی در سال ۱۴۰۰ بوده و سهم قطار، هواپیما، اتوبوس و شناور در سفرهای ۱۴۰۰ روی هم رفته به ۵ درصد نیز نمی‌رسد.
۱۴. حدود ۸۸ درصد مسافران در سال ۱۴۰۰، به‌جای رزرو هتل‌ها و مراکز اقامتی رسمی، در خانه اقوام و آشنایان و ویلاها و آپارتمان‌های شخصی اقامت داشته‌اند.
چرا ایرانی‌ها سفر نمی‌کنند؟
آبان ۱۴۰۰ بود که دکتر نادر کریمیان سردشتی، عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در نشست چشم‌انداز گردشگری در ایران اعلام کرد که حدود ۴۰ درصد از ایرانی‌ها هرگز به سفر نمی‌روند و ۶۰ درصد دیگر هم تنها به سفرهای بین شهری یا دیدارهای خانوادگی و سفرهای زیارتی بسنده می‌کنند.
حال گزارش اخیر مرکز آمار ایران نشان می‌دهد این ۴۰ درصد با رشد ۳۰ درصدی به ۷۰ درصد رسیده و ۷۰ درصد مردم ایران در سال ۱۴۰۰ هرگز به سفر نرفته‌اند؛ آماری که خبر از مرگ تدریجی بازار گردشگری می‌دهد.
به نظر کارشناسان، اگرچه کرونا ضربه بزرگی به صنعت سفر کشور وارد کرد اما شیب نزولی تقاضای سفر در میان خانوارهای ایرانی تنها تحت تاثیر کرونا نبوده و بخش اعظمی از جامعه، به دلایل اقتصادی هرگز وارد میدان سفر و گردشگری نمی‌شوند.
جابه‌جا شدن خط فقر در کنار تورم و گرانی، سبب شده تا بسیاری از خانوارهای ایرانی امروزه زیر خط فقر قرار بگیرند و سفر را به‌عنوان یک کالای لوکس و غیرضروری از سبد هزینه‌های خود حذف کنند؛ مشکلی که قرار بود با ارائه بسته‌های سفر ارزان و ارائه تسهیلات گردشگری به خانوارهای کم‌درآمد رفع شود اما حالا ورق برگشته و اوضاع صنعت گردشگری به ورطه‌ای افتاده که خانوارهای طبقه متوسط نیز کمتر امکان سفر دارند.
بررسی‌های «رسانه قطبنما» از کسب‌وکارهای سفر نشان می‌دهد که سفرهای داخلی و خروجی در نیمه اول سال ۱۴۰۱ اندکی رو به بهبود گذاشته بود؛ با این‌همه، تحولات اجتماعی و فیلترینگ و قطعی اینترنت در مهرماه و آبان‌ماه ۱۴۰۱ باز هم گردشگری را وارد جدال تازه‌ای برای بقا در سبد خانوارها کرده است. در گزارش «تیغ فیلترینگ و اعتراضات بر گردن باریک گردشگری» به بحرانی که گریبان بخش گردشگری و هتلداری را گرفته است، پرداخته‌ایم.
امکان سفر، یکی از حقوق ابتدایی شهروندان یک کشور است؛ اما در شرایطی که بسیاری از حقوق شهروندی در ایران رعایت نمی‌شود، شاید صحبت از حق سفر و فراهم آوردن شرایط مساعد اقتصادی برای افراد جامعه برای سفر، بی‌معنی باشد.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
